Қазақстанның кең даласындағы сапар тек ландшафттарды көру емес, сонымен қатар мыңдаған жылдар бойы сақталып келе жатқан тірі мәдениетті сезіну. Бұл жазбада мен сіздермен Орталық Азияның көшпенділерінің өмір салты мен дәстүрлеріне қатысты байқауларымды бөлісемін.

Қымыз дайындау өнері

Менің сапарымның бірінші тоқталысы – Алматы облысындағы шағын ауылда болды. Мұнда мен қымыздың қалай дайындалатынын тікелей бақылау мүмкіндігіне ие болдым. Бұл тек сусын емес, бүкіл рәсім. Бие сауу, сауылған сүтті белгілі температурада қыздырып, арнайы ыдыста (қобызда) ашыту – әр қадамда көптеген ұрпақтардан бері жеткен тәжірибе бар.

Қымыздың дәмі әртүрлі: жаңа дайындалған қымыз сәл тәттірек, ал бірнеше күн өткен соң оның дәмі ашқылтым болады. Мұны менің үй иелерім егжей-тегжейлі түсіндірді. Олардың әрбір отбасының өз "рецептісі" бар екенін білгенім таңқаларлық болды.

Айтыс: Сөздің шеберлігі

Тағы бір ерекше тәжірибе – нағыз ақындар айтысын тыңдау болды. Бұл тек әзіл-оспақ емес, терең философиялық мағынаға ие, импровизацияға негізделген өнер. Екі ақын белгілі бір тақырып бойынша бір-біріне шабуыл жасап, жауап қайтарады. Олардың сөз құрастыру жылдамдығы мен ақыл-ой өткірлігі мені таң қалдырды.

Айтыс тек көңіл көтеру үшін ғана емес, сонымен қатар қоғамдық мәселелерді көтеру, кеңесу және тіпті даулы мәселелерді шешу үшін де қолданылатын дәстүр екенін түсіндім.

"Даланың дауысы – желде, оның тарихы – ақынның сөзінде, ал болашағы – көшпендінің жүрегінде жатыр."

Көшпенділік рухы және заманауи өмір

Қазіргі қазақтардың көпшілігі қалаларда тұрады, бірақ көшпенділік рухы олардың мәдениетінде сақталып қалған. Мұны мерекелерде, тойларда, тіпті күнделікті қарым-қатынаста байқауға болады. Мысалы, қонақжайлылық – киелі қағида. Үйге келген қонаққа әкелінген тамақтың дәмді бөлігін ұсыну – бұл даладағы өмірдің қажеттілігінен туған, бірақ қазір мәдени нормаға айналған әдет.

Жаз айларында көптеген отбасылар ауылға барып, балаларына ат миниту, қымыз ішудің дәстүрін үйретеді. Бұл – өз тамырларымен байланысты сақтауға деген ұмтылыс.

Қорытынды

Қазақ даласына саяхат – бұл уақытта саяхат. Мұнда әрбір дәстүр, әрбір әдет терең тарихи тамырға ие. Қымыздың әр тамшысында, айтыс ақынның әр жолында, киіз үйдің әр бөлігінде көшпенді халықтың даналығы мен тәуелсіздікке деген ұмтылысы сақталған. Бұл мәдениетті тікелей байқау менің саяхаттарымның ең бай тәжірибесіне айналды.